براساس برخى روايات، حضور و نقش زنان از نظر زمان و موقعيت، چهار گونه است:
الف-حضور پنجاه زن در بين ياران امام عليه السّلام
اولين گروه از زنانى كه به محضر امام زمان مى‌شتابند، آنهايند كه در آن ايام مى‌زيسته‌اند و همانند ديگر ياران امام عليه السّلام به هنگام ظهور در حرم امن الهى به خدمت امام عليه السّلام مى‌رسند. در اين‌باره دو روايت وجود دارد:
روايت اول: امّ سلمه ضمن حديثى درباره علايم ظهور، از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت كرده است كه فرمود: «يعود عائذ من الحرم فيجتمع الناس اليه كالطير الوارده المتفرقه حتى يجتمع اليه ثلاث مأة و اربعة عشر رجلا فيه نسوة فيظهر على كل جبار و ابن جبار؛ ١
در آن هنگام پناهنده‌اى به حرم امن الهى پناه مى‌آورد و مردم همانند كبوترانى كه از چهار سو به يك جهت هجوم مى‌برند، به سوى او جمع مى‌شوند تا اين‌كه در نزد آن حضرت سيصد و چهارده نفر گرد مى‌آيند كه برخى از آنان زن مى‌باشند، و بر هر جبار و جبارزاده‌اى پيروز مى‌شود.» ٢
روايت دوم: جابر بن يزيد جعفى، ضمن حديث مفصلى از امام باقر عليه السّلام در بيان برخى نشانه‌هاى ظهور آورده است: «و يجيئ و اللّه ثلاث مأة و بضعة عشر رجلا فيهم خمسون امراة يجتمعون بمكة على غير ميعاد قزعا كقزع الحزيف يتبع بعضهم و هى الاية التى قال اللّه: أَيْنَ مٰا تَكُونُوا يَأْتِ بِكُمُ اَللّٰهُ جَمِيعاً إِنَّ اَللّٰهَ عَلىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ. . . ؛ ١
به خدا سوگند، سيصد و سيزده نفر مى‌آيند كه پنجاه نفر از اين عده زن هستند كه بدون هيچ قرار قبلى در مكه كنار يكديگر جمع خواهند شد؛ اين است معناى آيۀ شريفه: “هرجا باشيد خداوند همه شما را حاضر مى‌كند. زيرا او بر هر كارى توانا است. “»
پنجاه زن از سيصد و سيزده نفر!
نكته شگفت در اين دو روايت اين است كه مى‌فرمايد سيصد و سيزده مرد گرد مى‌آيند كه پنجاه نفر ايشان زن هستند!
دوم آن‌كه: در روايتى كه نام ياران برشمرده شده است، نام هيچ زنى وجود ندارد. ٢
در پاسخ اين شبهه مى‌توان گفت: اين چند نفر در زمره همان سيصد و سيزده نفر هستند؛ زيرا اولا: امام عليه السّلام مى‌فرمايد: «فيهم» ؛ يعنى در اين عده، پنجاه زن وجود دارند. ثانيا: شايد تعبير به «مردان» بدين‌سبب باشد كه بيشتر اين افراد مرد هستند و اين كلمه از باب فزونى عدد مردان است.
سوم: اگر مقصود همراهى خارج از اين عده بود، امام مى‌فرمود: «معهم» نه اين‌كه بفرمايد «فيهم» ؛ زيرا اين سيصد و سيزده نفر مانند عدد اصحاب بدر شمرده شده‌اند و همه، ياران و فرماندهان عالى‌رتبه و از نظر مقام و قدرت در حد بسيار بالايى هستند كه برخى با ابر جابه جا مى‌شوند، و اين‌ها بدون شك با ساير مردم آن زمان فرق بسيار دارند؛ بنابراين، اگر بگوييم آن‌ها جزو همان سيصد و سيزده نفر هستند، داراى رتبه و موقعيت ويژه مى‌باشند و اگر در زمره ياران ديگر حضرت باشند، از امتياز كم‌ترى برخوردارند.
ب-زنان آسمانى
دسته دوم، چهارصد بانوى برگزيده هستند كه خداوند براى حكومت جهانى حضرت ولى عصر عليه السّلام در آسمان ذخيره كرده است و با ظهور آن حضرت به همراه حضرت عيسى عليه السّلام به زمين مى‌آيند.
ابو هريره از پيامبر صلّى اللّه عليه و سلم روايت كرده است: «ينزل عيسى بن مريم على ثمان ماة رجل و اربع مائة امرأة خيار من على الارض و أصلح من مضى؛ . ١
عيسى بن مريم به همراه هشتصد مرد و چهارصد زن از بهترين و شايسته‌ترين افراد روى زمين فرود خواهد آمد.»
در اين‌كه اين زنان از امت‌هاى پيشين هستند يا از امت اسلامى زمان پيامبر صلّى اللّه عليه و سلم و معصومين عليهم السّلام و يا از دوران‌هاى مختلف، و نيز اين‌كه از چه زمان و به چه علت به آسمان برده شده‌اند و براى عهده‌دارى منصبى در حكومت حضرت مى‌آيند يا براى مسايل ديگر، پرسش‌هايى است كه اين حديث دربارۀ آن‌ها چيزى نمى‌گويد.
ج. رجعت زنان
سومين گروه از ياران حضرت بقية اللّه عليه السّلام زنانى هستند كه خداوند به بركت ظهور امام زمان آن‌ها را زنده كرده و به دنيا باز مى‌گرداند. اين گروه دو دسته‌اند: برخى با نام و نشان از زنده شدنشان خبر داده شده و برخى ديگر فقط از آمدنشان سخن به ميان آمده است.
پيش از ادامه بحث، به عقيده شيعه را دربارۀ رجعت مى‌پردازيم.
يكى از عقايد مسلّم شيعه اين است كه همزمان با ظهور مهدى آل محمد عليه السّلام برخى پيامبران مانند پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و معصومين مانند امير مؤمنان عليه السّلام و امام حسين عليه السّلام و برخى از مؤمنان حقيقى و پيروان اهل بيت عليه السّلام به اذن پروردگار زنده خواهند شد و بار ديگر به دنيا باز مى‌گردند. اين‌گونه بازگشت نه تنها غيرممكن نيست، بلكه از ديدگاه قرآن كريم امرى مسلم است. در سوره بقره مى‌خوانيم: «آيا نديدى جمعيتى را كه از ترس مرگ از خانه‌هاى خود فرار كردند و آنان هزاران نفر بودند؟ ! خداوند به آن‌ها گفت بميريد؛ سپس خدا آن‌ها را زنده كرد و ماجراى زندگى دوباره آن‌ها را درس عبرتى براى آيندگان قرار داد. ..» ١
همچنين قرآن كريم در آيه‌اى ديگر مى‌فرمايد: «يا همانند كسى كه از كنار يك آبادى ويران شده عبور كرد، در حالى كه ديوارهاى آن به روى سقف‌ها فرو ريخته بود و اجساد و استخوان‌هاى آن در هرسو پراكنده بود. [او با خود]گفت: چگونه خداوند آن‌ها را پس از مرگ زنده مى‌كند؟ ! در اين هنگام خدا او را يكصد سال ميراند، سپس زنده كرد و به او گفت: چه قدر درنگ كردى؟ گفت: يك روز ياخشى از يك روز. فرمود: نه، بلكه يكصد سال درنگ كردى. نگاه كن به غذا و نوشيدنى خود كه همراه داشتى و [با گذشت سالها]هيچ‌گونه تغيير نيافته است؛ ولى به الاغ خود نگاه كن كه چگونه از هم متلاشى شده است. اين زنده شدن تو پس از مرگ، هم براى اطمينان خاطر تو است و هم براى اين‌كه تو را نشانه براى مردم قرار دهيم. اكنون به استخوان‌هاى مركب خود نگاه كن كه چگونه آن‌ها را برداشته، به هم پيوند مى‌دهيم و گوشت بر آن مى‌رويانيم.
هنگامى كه اين حقايق بر او آشكار شد، گفت:
مى‌دانم خدا بر هر كارى تواناست.» ١
سيد مرتضى علم الهدى در اين‌باره مى‌نويسد: علت اين‌كه شيعه عقيده دارد خداوند در زمان ظهور امام زمان عليه السّلام برخى مردگان را زنده مى‌گرداند، اين است كه به ثواب يارى امام زمان نايل شوند و دولت حق آل محمد را كه در انتظار آن بوده‌اند، از نزديك شاهد باشند و انتقام عده‌اى از ظالمان را با چشم ببينند و از ظهور حق و اعتلاى كلمه توحيد لذت ببرند.٢
در منابع معتبر اسلامى نام سيزده زن ياد مى‌شود كه به هنگام ظهور قائم آل محمد عليه السّلام
زنده خواهند شد و در لشكر امام زمان به مداواى مجروحان جنگى و سرپرستى بيماران خواهند پرداخت.
طبرى در دلائل الامامة، از مفضل بن عمر نقل كرده كه امام صادق فرمود: همراه قائم آل محمد عليه السّلام سيزده زن خواهند بود. گفتم: آن‌ها را براى چه كارى مى‌خواهد؟
فرمود: به مداواى مجروحان پرداخته، سرپرستى بيماران را بر عهده خواهند گرفت.
عرض كردم: نام آن‌ها را بفرماييد.
فرمود: قنواء، دختر رشيد هجرى، ام ايمن، حبابه و البيه، سميه، مادر عمار ياسر، زبيده ام خالد احمسيه، ام سعيد حنفيه، صيانه ماشطه، و ام خالد جهنيه. ١
صيانه ماشطه در زمان حضرت موسى مى‌زيسته است و مادر عمار ياسر در ابتداى بعثت به شهادت رسيد. حبابه در زمان على عليه السّلام و قنواء در زمان امام حسن و امام حسين عليه السّلام و بقيه در زمان‌هاى ديگر زندگى مى‌كرده‌اند.
اين گروه سيزده نفرى رجعت خواهند كرد و خداوند براى قدردانى از آن‌ها، به بركت امام زمان آن‌ها را زنده خواهد كرد.
در اين روايت، امام صادق عليه السّلام از آن سيزده زن تنها نام نه نفر را ياد مى‌كند. در كتاب خصايص فاطمى ١به نام نسيبه، دختر كعب مازينه، و در كتاب منتخب البصائر به نام وتيره و احبشيه اشاره شده است. ٢
جز اين سه نفر، نام ديگرى به ميان نيامده است.
١) . مجمع الزوائد، ج ٧، ص ٣١۵؛ معجم احاديث الامام المهدى، ج ١، ص ۵٠٠.
٢) . همان.
———————————————————————————————-
١) . بحار الانوار، ج ۵٢، ص ٢٢٣.
٢) . دلائل الامامة، ص ٣١۴.
١) . معجم الامام المهدى، ج ١، ص ۵٣۴؛ به نقل از فردوس الاخبار، ج ۵، ص ۵١۵.
——————————————————————————————-
١) . سوره بقره، آيه ٢۴٣.
——————————————————————————————-
١) . سوره بقره، آيۀ ٢۵٩.
٢) . سفينة البحار، ج ١، ص ۵١١.
——————————————————————————————-
١) . دلائل الامامة، ص ٢۶٠.